Professor Saeed Ahmad's Korea Travelogue (First Part)

میں کوریا  وچ

اج  کوریا  وچ  پنجواں دن سی۔ چار راتاں تے چار دن  کانفرس وچ ای گذر گئے۔ ایہہ کانفرس برفانی پہاڑی مقام تے وبولزم دے اک عبادت کدے وچ سی۔ کانفرنس دی ایس عمارت وچ عبادت کرن دی تھاں توں علاوہ کانفرس ہال، کانفرنس ہال دے نال ای اک کمرے دے فلیٹ تے ڈائیننگ ہال وی سن۔ میرا ایس کانفرنس وچ لیکچر "صوفی ازم  وچ صفائی دی اہمیت"  دے حوالے نال سی۔ جہنوں اللہ تعالی دے کرم تے مہر نال سبھ توں ودھیا لیکچر قرار دتا گیا۔ دوجا میں کِسے پَل وی اپنے روحانی مُرشد حضرت میاں محمدبخش صاحبؒ نوں نہیں بُھلیا۔  ایس لیکچر وچ اندر باہر یعنی ظاہر تے باطن دی صفائی دے حوالے نال  پنجاب دے صوفی بابیاں دے کلام چوں چونویں شعر اسپرانتو وچ اُلتھ (ترجمہ کر) کے حوالے دے طور تے شامل کیتے سن۔ جو کورین اسپرانتو داناں تے باہر دے سکالرز لئ اُکا ای نویکلے سن۔ نیکی تے بدی بارے بھرویں جانکاری دیون لئی پنجاب دھرت دیاں تھاں تھاں کِھلریاں جِنہاں علامتاں نوں جِس سوہنے چج نال ساڈے صوفی بابیاں نے اپنی شاعری وچ ورتیا ہے ایس  دی مثال باقی دی دنیا دی شاعری وچ گھٹ ای مِلدی ہے۔ جس "ٹہکے کنول اِکل" نوں رب دی ہمیش قائم رہن والی ذات نوں بابا جی فرید شکرگنجؒ نے اپنے اک اشلوک وچ ورتیا ہے اوہ ای کنول دا پُھل مینوں وبولزم (بدھ مت دی ماڈرن فارم)  وچ اوسے طرح ورتیا گیا تھاں تھاں نظر آیا ہے۔ وبولزم وچ مہاتما بُدھ دے مجسمے نوں پوجن دی تھاں اک سنہری رنگ دے دائرے نوں پُوجیا جاندا ہے۔

 ایس طرح دے ای حوالے بابا جی فریدؒ  توں لے خواجہ غلام فرید جیؒ  عارفانہ کلام چوں پیش کیتے سن۔ ایہناں حوالیاں دے نال قران تے حدیث دے حوالے وی سن کہ طہارت دا انسانی زندگی وچ کیہ مقام ہے۔ ایس پاسے بندے نوں توجہ کرنی چاہی دے اے۔ ایس پاروں میرا ایہہ لیکچر کانفرنس ہال وچ موجود  اوہناں سب دوستاں لئی اک قسم دا نواں تے وکھری ٹائپ دا سی۔  لیکچر اسپرانتو زبان وچ سی۔ لیکچر لئی کوریا آون توں پہلاں میں اک بھرواں لیکھ لکھیا سی کہ ایس لیکھ نوں ای پڑھ دیاں گا۔ انج کم نِبڑ جاسی۔ جیویں ساڈے اپنے مُلک دیاں کانفرنساں وچ مقالے پڑھے جاندے نیں۔ پر جس وقت میں باقی دے اسپرانتوداناں دے لیکچرز نوں سنیا تاں انج لگا کہ سلائیڈز بنائے بغیر گل نہیں بن سکدی۔ ایہہ سدھا سدھا لیکچر تاں ایہناں نوں بیٹھے بیٹھے  سُلا دوے گا۔  کانفرنس دے چوتھے دن سبھ توں آخری لیکچر میرا سی۔

رات میں سلائیڈز تیار کرن وچ ای گذاری۔ کوریا تے پاکستان دا چار گھنٹے دا فرق اے۔ کورین ساڈے توں چار گھنٹے پہلاں سوں جاندے نیں تے چار گھنٹے پہلاں اُٹھدے نیں۔ اجے تیک نیند سِسٹم سیٹ نہیں سی۔ میں کانفرنس ہال چوں دو چار گھنٹے آرام کرن دی خاہش لے کے اپنے کمرے وچ آیا تاں لکڑی دے تختیاں دے فرش اُتے پئی تَلائی اُتے  اپنا لَک سِدھا کرن لئی لیٹیا۔ ایہہ کمرہ دو بندیاں دے لئی سی۔ اک جاپانی تے دوجا میں پاکستانی۔ جاپانی دوست کیمورا نوں سُتیاں ویکھ کے میں وی اپنی بستر تے لیٹ گیا۔ جس وقت اپنا آپ دھرت اُتے دھریا تاں انج لگا جیویں فرش تندور وانگ تپ رہیا اے۔ میں فرش نوں ٹھنڈا کرنا چاہوندا وی تاں نہیں سی کرسکدا۔ جاپانی ساتھی کِتے پرشان نہ ہووے۔ایس لئی جگراتے نوں ای برداشت کردیاں میں مُڑ کانفرس ہال وچ آون دا فیصلہ کیتا۔ پر اوتھے ٹھنڈ بہت سی۔ گرم کپڑے پا کے ٹھنڈ نال تاں نبڑیا جا سکدا ہے پر تپدے فرش یا کمرے وچ تاں کوئی چارہ نہیں۔ کانفرنس ہال نوں دن دے وقت گرم کیتا جاندا ہے رات نوں اینے وڈے ہال نوں میرے اکلے بندے لئی گرم کرنا ناانصافی سی۔ میری ایہہ رات دی تپسیا رب دی ذات نوں منظور سی۔ ایس لئی میں وی برداشت نوں ای چنگا جانیا۔ لیکچر ہو گیا۔ کِنا چِر مگروں ایس لیکچر بارے سوال جواب دا سیشن چلیا۔ پنجاب دھرت دی ایس دانش نوں سُن کے اوہ سارے ای بہت چنگا محسوس کر رئے سی۔ دن دے کھانے مگروں سارے  رلتی (شرکاء) اپنیاں منزلاں ول روانہ ہو رئے سی۔

مینوں تاں اپنے بارے اُکا ای کوئی خبر نہیں سی۔ بقول حضرت میاں محمد بخش صاحبؒ  دے:

؎ میں کریوں (اُٹھ)  ہتھ  واگ  بلوچے،  جِدھر چلاوے چلاں

میرا بلوچ اوس وقت چنگکی لی سی۔ کھانے والے ہال وچ کانفرس مُکن توں بعد کانفرنس وچ شریک کنے ای کورین خاص کر کورین بیبیاں مینوں اپنے اپنے شہراں وچ آون لئی سدا دے رہیاں سن۔ اوہناں دا اپنے شہراں وچ بلاون دا انداز بہت ای نرالا سی۔ اوہدے وچ اوہناں دے دلاں وچ  روایتی شرم وی سی، تے بندے دے اندر دوجے بندے دے  نال خاص کر بدیسی بندے لئی خالص حُب والا چوکھا چاء وی سی۔ ایہ عزت تے آدھر میرے لئی مان جوگ گل سی۔ ساڈے وی پنجاب وچ پروہنیاں نوں بڑی خُشی دے نال "جی آیاں نوں" آکھیا جاندا ہے پر جس وقت پروہنے مُسلماناں دے رُوپ وچ خوفناک بمبار بن کے ساڈی تباہی کرن لگ پَین تاں خُشی بھاپ بن کے اُڈ جاندی ہے تے نِرا خوف ای باقی رہ جاندا ہے۔ پنجاب نوں ایس خوف دے نال واہ کئی دھائیاں تیک پیا رہوے گا۔

سِنیورو چُنگی لِی  جہناں دا اسپرانتو وچ ناں  "شلوسِیلو"  سی جنہاں دی دعوت تے میں کوریا آیا سی۔ میں اوہناں نوں پُچھیاکہ دسو کیہ حُکم ہے میرے آقا؟  کیہ میں ایس بی بی  دے  نال ٹُر جاواں جو میرے چفیرے گھم رئی اے۔ اوہنے تِن واری آکھیا :"آہو، آہو، آہو"

Shi estas kristala. Ne timu.

ایہ  کرسٹالا ہے ایہدے نال جاؤ  فکر نہ کرو پلیز۔ چار دناں دے ساتھ مگروں  مینوں وی انج ای لگا کہ ایہہ اِک گھٹ پنجاہ ورھیاں دی بی بی جو ظاہری طور تے ترِیہہ پینتیہ ورھیاں دی جاپدی سی واقعی کرسٹل ہے۔ کانفرنس دے دوران اک دوجے دا خیال رکھن دے کنے ای منظر میں ایتھے ویکھ چُکیا سی۔ ایہہ منظر ایس طرح ای سن جیویں اک تربیت یافتہ فیملی دے ممبر اک دوجے دا خیال رکھدے نیں۔ اک دوجے دا احترام کردے نیں۔ اک دوجے دیاں ٹنگاں کِھچن دی بجائے، اک دوجے تے نکتہ چینی کرن دی بجائے، اک دوجے نال کِھجن دی بجائے ہر دَم اک دوجے نوں سپورٹ کرن لئی تیار رہندے نیں۔ ایہہ چار دناں دا نِگھ بھریا اکٹھ انج سی جیویں اسی کسے دھارمک، اخلاقی ٹریننگ کورس تے آئے دے آں۔ بدقسمتی دے نال اسیں زندگی نوں گذارن دا ڈھنگ سِکھیا ای نہیں۔ ساڈی زندگیاں وچ ساڈے پِچھلے اپنی خاہشاں دی تکمیل دا چارٹر ہتھ وچ پھڑ کے زہر گھولدے نیں۔

سفر وسیلہ اے ظفر(کامیابی) ہوندا اے۔ دوجے مُلکاں دے سفر وچ خاص کر ترقی یافتہ مُلکاں دے سفر وچ  کامیابی دا عام طور تے مطلب کاروبارسرگرمیاں، معاشی فیدے لئی رابطے، مادی دولت اکٹھا کرن دے چانسز دی کھوج وچ رہنا، یا ہور سماجی رشتہ گنڈھ کے معاشی راہواں نوں سُدھارن دے وَل (ڈھنگ، طور طریقے) سکھنا ہے پر مینوں تاں رب دی ذات دے ایس جہان وچ تھاں تھاں کِھلرے کرشمیاں دا اکھیں نظارا کرنا سی۔ سچی پُچھو تاں اوہدی کبریائی دے جھلکارے جہناں دا ذکر رب نے سورت رحمٰن وچ کئی حوالیاں راہیں کیتا ہے مینوں ہر تھاں نظر آوندے نیں۔ ایس لئی ایہہ سفر میرے لئی عبادت توں گھٹ نہیں۔ زندگی وچ جے کر موقع ملے تاں ضرور اوہدے دَسے ایس راہ ول ٹُرو یعنی سیر فی الارض

 بندے دی وکھو وکھ طریقیاں دے نال تربیت کرن دا بندوبست قدرت آپ ہی کردی ہے۔ اُنج تاں بندے (آدم) دے وَل کس کڈھن لئ استری (زنانی،حوا) ای کافی سی۔ پر جس بندے دے ول کس اِستری راہیں نہ نکلن قدرت اوہدے لئ سفر دا بندوبست کردی ہے۔ سفر بظاہر اسان نظر آوندا ہے پر ایہہ اینا وی اسان نہیں ہوندا۔ کسے دوسرے مُلک جاون نال انسان دا مزاج، زبان، ذائقے، لباس، ماحول سب کجھ ای بدل جاندا ہے۔ ایسے کھانے کھاؤنے پَیندے نیں جہناں نوں نَک سُنگھن توں انکاری ہو جاندا ہے۔ مجبورن بندے نوں اوہناں دے ماحول نوں بوہتا نہیں تاں تھوڑا بہت ضرور اپنانا پَیندا ہے۔ ایہ اک وکھرا مضمون ہے جس بارے فیر کدی گل کراں گے۔

فی الحال میرے لئی میرا کوریا آؤنا انج ای سی جیویں مَیلے گندے کپڑیاں دا ڈرائی کلیننگ دی دُکان تے لے جائی دا اے۔ جیویں دھوبی دی دُکان تے میرے جیہے مَیلے کپڑے دُھپن لئی قدرت نے آپ گھلے ہوون۔ مَیل دیاں وی کئی قسماں نیں۔ مَیل اندر وی ہوندی ہے تے باہر وی۔ مَیل من چوں باہر جاندی ہے تے باہر دی میل من وچ آوندی ہے۔ ایہہ مَیل دا دوہرا مِل ورتن ہے۔ ہر طرح دی مَیل نوں اُتارن دے لئی تن تے من دی صفائی بہت ضروری ہے۔ عظیم پنجابی صوفی شاعر حضرت سُلطان باہوؒ  مُرشد نوں دھوبی دی علامت راہیں بیان کردے نیں۔ جیویں دھوبی "اے چُھوہ" کہہ کے مَیلے تے گندے کپڑیاں چوں گند کڈھن لئی اکلے اکلے کپڑے نوں وڈے سارے پتھر تے پٹاکدا ہے۔ انج ای سچا تے کھرا مُرشد وی اپنے مُریداں دے دِلاں چوں دنیاوی الائشاں، مَیل تے گند دی صفائی کڈھن لئی ریاضتاں تے مجاہدے کرواندا ہے۔ پر ساڈے اج کل دے دور وچ جس قسم دے فراڈیے مُرشد چاروں پاسے دکاناں سجائی بیٹھے نیں اوہناں مریداں دے دِلاں دی صفائی کیہ کرنی اے اوہ تاں اُلٹا اوہناں دیاں جیباں، بینکاں تے عزتاں دی صفائی کری جاندے نیں۔ 

میرے لئی ایہ سفر مینوں انج لگا کہ جیویں ایہ میری تربیت یعنی من دی صفائی لئی ہے۔ تن یعنی ظاہر تاں دھوکھا ہے۔ ماسک ہے، پردہ ہے من دا۔ من سوہنا تاں سبھ کجھ سوہنا۔مَن صاف تاں کُل جہان صاف دِسدا ہے۔من خراب، من حرامی، من خثیث، من غلیظ تاں سب کجھ برباد۔ مَن وچ کھوٹ توں مراد دِل وچ حسد، نفرت، لالچ، غصہ، ہوس دے جذبات رکھنا ہے۔اک محاورہ تاں تُسی اکثر پڑھیا ای ہونا اے کہ "نہیں وَسدے گھر بدنیتاں دے"۔ ایہہ محاورہ نِرا گھراں تے ای نہیں مُلک، کاروبار، ویہار، زندگی دے ہر کھیتر (میدان) وچ ای لاگو ہوندا ہے۔ سچی پُچھو تاں ایتھے آ کے اپنے مُلک نوں ویکھدیاں ایہ وی محسوس ہویا کہ نہیں وسدے مُلک بد نیتاں دے۔ پر دوجے پاسے گھر کاروبار تے مُلک اوہناں دے ای وسدے نیں جہناں دیاں نِیتاں نیک نیتاں ہوون۔ ربی سببی میرا کوریا آؤنا حقیقت وچ ایس گل نوں نتارن لئی اِک چانس سی۔ میں ایتھے اپڑ گیا۔ رب دا ایہہ وکھاؤنا سی آ ویکھ میرے ایس جہان وچ سُور، کتے بِلے، چوہے تے کاکروچ کھاون والی مخلوق وی جے کر نیت ٹھیک کر لوے تاں ایہناں دے لئی قدرت

دیاں مہراں

دے سارے ای بُوہے کھولے جا سکدے نیں۔دُوجے پاسے )blessings)

دِلاں وچ کھوٹ نال بھرے ساڈے ورگے بدنیتاں دے لئی حلال شیواں کھاون دے سارے موقعے وی موجود نیں۔ رب دی مہر ہر پاسے چَھلاں مار رئی اے  پر اسیں اپنی بدنیتی پاروں رب دی ایس مہر توں فیدا نہیں چُک سکدے۔ اسیں آپ ای دِلاں دکی کھوٹ پاروں رب دی مہر دے سارے بوہے بند کر دتے نیں۔

 گل اوس بی بی دی ہو رئی سی۔ جہدا کورین وچ ناں سُوکی ہے ایہ ناں پنجابی دے لفظ سُکھی دے معنی رکھدا ہے۔ سُوکی دا اسپرانتو وچ ناں کرسٹالا  ہے۔ کرسٹالا کرسٹل توں بنیا ہے۔ کرسٹل دا مطلب پاک صاف شفاف ہے۔ جہدا من پاک ہووے اوسے نوں ای کرسٹالا  کہیا جا سکدا ہے تے اجیہا بندہ ای سُکھی ہوندا ہے۔ سِنیورو شلوسیلو نے اپنے اسپرانتوداناں نوں چُن کے ناں دتے ہوئے نیں جو اوہناں دے کورین ناواں دے مکمل یا قریب قریب معنی دیندے نیں۔ ایہناں ناواں پِچھے چُپھی ہوئی ہزاراں سالاں دی کورین دانش صاف جھاتیاں ماردی دِسدی  ہے۔ کرسٹالا دا من وی کرسٹل سی۔ پاک سی۔ ایس لئی میرے لئی اوہدے نال اوہدے پِنڈ (ماڈرن شہر)  ول جاون توں علاوہ کوئی ہور آپشن نہیں سی۔

کورین کار وچ سفر دے دوران چاروں پاسے ویکھدیاں ایس تھاں دیاں کامیابیاں نوں ویکھ ویکھ کے اپنے مُلک دیاں بربادیاں ول بار بار دھیان مُڑ جاندا۔ کاش اسیں وی کورین لوکاں وانگوں اپنے ہڈاں وچ لگن، محنت، ایمانداری دِیاں صفتاں نوں اُتاریے۔ اپنی دھرت نال پیار کریے۔ اپنے مُلک نوں ترقی ول لے جائیے۔ پر فیر ایہہ سوچ کے دِل اُداس ہو جاندا کہ ساڈے مَناں (دلاں) وچ تاں کھوٹ ہے۔ کسے نے ایس کھوٹ نوں کھرچن ول دھیان ای نہیں دتا، کوئی چارہ ای نہیں کیتا۔ فیر سوچیا کہ کھوٹے سِکے تاں بابے دی جیب وچ پہلاں ای پئے دے سی کسے نے دھیان کاہدے لئی دینا اے۔ ایہہ اوہ بدقسمت بنیاد ہے ایس ساڈے مُلک دی کہ اسیں اپنے ذاتی، شہری، مُلکی، بین الاقوامی جھگڑیاں جھیڑیاں نوں گھٹاون دی بجائے ودھاندے ای چلے گئے۔ اج اسیں اوس دلدل وچ پھس چُکے آں جتھوں نکلن لئی سانوں کئی قسماں دے جتن کرنے پَین گے۔ بڑی اوکھی گھاٹی ہے جہنوں پار کرنا پوے گا۔ حضرت میاں محمد بخش صاحبؒ دے سُچجے لفظاں راہیں رب اگے دُعا ای کیتی جا سکدی ہے کہ

؎ میں اَنھا تے تِلکن رستہ، کیوںکر رہوے سنبھالا

دھکے دیون والے بوہتے تُوں ہتھ پکڑن والا   

پہاڑ توں اُتردیاں اپنے شہر ول ڈرائیو کرن لگیاں کرسٹالا جس بیتابی دے نال مینوں اپنےتے اپنے شہر بارے دسنا چاہوندی سی اوہدا اک ای مطلب سی کہ میرا ایہہ پروہنا خُشی خُشی اوہدے نال جاوے۔ پریشان نہ ہووے۔ باقی دیاں کورین بیبیاں نے ترسیاں نظراں نال الوداع کیتا پر ایس اصرار تے اُمید دے نال کہ میں اوہناں دے شہراں ول وی چھیتی ای ایہہ جوگیاں والا پھیرا پاواں گا۔ اوہناں نے اپنیاں ایہناں چاہواں دا اظہار سنیورو شلوسیلو دے نال کیتا۔ شلوسیلو سب نوں آسرا دے رہیا سی کہ سنیورو  سعید ایتھے ای اے۔ فکر نہ کرو تہاڈے ول وی آوے گا۔ ("شلوسیلو" چنگ چی دا اسپرانتو نام سی۔ اسپرانتو دے ایس لفظ دا پنجابی وچ مطلب کُنجی یعنی چابی ہے)۔ میرے ایس سارے سسفر دے جندریاں نوں کھولن والی کنجی۔ 

کرسٹالا نے میرے بیگ پھڑ کے اپنے گڈی دی ڈِگی وچ رکھے۔ آکھن لگی بڑے بھارے بیگ نیں۔ میں اوہنوں دسیا کہ ایہناں بیگاں وچ پنجاب دے صوفی بابیاں دیاں کتاباں نیں تے اسپرانتو داناں دے لئی گفٹ نیں۔ میں گڈی دا پچھلا بوہا کھول کے بیٹھ گیا۔

کرسٹالا دے نال فرنٹ سیٹ تے اک اسپرانتودان بی بی بیٹھ گئی  جہنے راہ وچ اُترنا سی۔

پروفیسر سعید احمد

punjabiwisdom@gmail.com

Meet me on Facebook